idman psixologiyasının tarixi

idman psixologiyasının tarixi

Psixologiya elminin olduqca gənc, tarixi çox qədimlərə söykənməyən bir sahəsidir. 19. Yy da Baron Pierre də Coubertin fəlsəfə fakültəsində oxuyarkən tarix və idmanla dərindən maraqlanmağa başladı. Müasir idman elminin meydana gəlmə və inkişafında Coubertinin təsiri böyükdür. 1894-ci ildə Coubertinin təşəbbüsü ilə Parisdə idman konqresi təşkil edildi. Burada ilk beynəlxalq olimpiada komitəsi yaradılıb və 1896-ci ildə antik olimpiada oyunlarının doğulduğu yerin Yunanıstan olması səbəbiylə ilk müasir olimpiada oyunları Afinada təşkil edildi.

   İlk beynəlxalq idman psixoloqları konqresi 1913-ci ildə İsveçrənin Lozanna şəhərində Pierre də Coubertinin təşəbbüsü ilə edildi, ancaq bu konqresə psixoloqlardan çox tibb həkimləri qatılmışdı. Bundan təxminən yarım əsr sonra İtalyan psixiatr F. Antonelli 'nin tələbi üzərinə beynəlxalq idman psixoloqları birliyi quruldu (international society of sport psychology- ISSP). Bu birliyin il qurucu konqresi 1965-ci ildə Romada edildi və Antonelli beynəlxalq idman psixoloqları birliyinə başçı seçildi. Bu konqres idman elminin inkişafı bucağında əhəmiyyətli yer tutmaqdadır. Daha sonrakı illərdə konqreslər Washington, Madrid və Praqada edildi və Yaponiya, İngiltərə, Fransa, Almaniya, Avstraliya kimi ölkələrdə nümayəndəlikləri açıldı. İdmançıların stress mühitində davranışları, şəxsiyyət strukturları üzərinə əhəmiyyətli işlər görüldü və idmançıların motivasiyası üzərində əhəmiyyətlə dayanıldı, 1970-ci ildən etibarən '' beynəlxalq idman psixologiyası '' adı altında jurnal nəşr edir.

  Amerikalı Charles A. Garfield 1970-ci illərin sonunda keçmiş Sovetlər Birliyini ziyarət etdi və 1950-ci ildən bəri idmançılar ilə əlaqədar əhəmiyyətli investisiyanın Sovet proqramının bir parçası olduğunu ifadə etdi. Sovet Bloku ölkələrinin 1970-ci və 1980-ci illərdə idmanın bir çox branşındaki üstün müvəffəqiyyəti ilə dünyanı büyülediği dövrlərdə psixoloji texniki və üsullardan yararlanıldı. Gənc idmançıların dövlət dəstəkli olaraq məktəblərdən seçilməsi, yüksək təhsilli məşqçilər tərəfindən tətbiq olunan sıx təhsillər, optimal qidalanma və idman psixologiyası texnikaları ilə 1991-ci ildə Demir Perde'nin yıxılmasına qədər çempionluq zənciri ilə dünya idmanında ön planda olmağı bacardı. Qərb idman nüfuzları olduqca yapılandırılmış bu yanaşmadan çox şey öyrəndi və 1976-ci ildə Montreal 'da ki Olimpiya oyunları kimi böyük təşkilatlarda, performanslardakı xəyal qırıqlıqları; Avstraliya, İngiltərə və ABŞ-ın idman psixologiyasını çox ciddi şəkildə ələ alaraq başlamalarına səbəb olmuşdur. **

       Sovet Bloku ölkələrinin idman elmi üzərindəki müvəffəqiyyətli tətbiqlərini taxıban, Qərb idmançılar da idman psixologiyası ilə maraqlanmağa başladılar. 1980-ci illar ərzində Qərb ölkələri idmanda rəhbərlik orqanlarında; idmançılar, məşqçilər və komanda idarəçiləri ilə ,işləri üçün məsləhətçi psixoloqları görevlendirme mövzusunda cesaretlendiler. * *

Avropada idman psixologiyasının formalaşması və inkişafı

    Bolqarıstanda 1968-ci ildə edilən '' idmançıların psixoloji baxımdan hazırlanması '' adlı beynəlxalq konfransda Fransız psixiatr Erik də Vinter Avropa idman psixoloqları cəmiyyətini qərargahı təklif etdi. Bolqarıstanda edilən bu konfrans cəmiyyətin ilk konqresi olaraq qəbul edildi və Avropa fiziki fəaliyyət və idman psixologiyası federasiyası (Federation Europenne də Psychologie des sports et des activite scorporelles- FEPSAC) quruldu. FEPSAC və ISSP 'nin fərqli yanaşmaları və fərqli yerlərdə konqreslərin oldu. FEPSAC 1971-ci ildə şəxsiyyət testi olan MMPI 'yı müxtəlif dillərdə idmançıların xarakter strukturlarını anlamaq üçün istifadə etməyə başladı. FEPSAC'ın konqreslərində və inkişafında Sovet psikologlarının da iştirakı və təsiri böyük olmuşdur və hələ Rusiyada FEPSAC'ın '' idman psixoloqun '' adı altında jurnalı nəşr və son olaraq FEPSAC özünü yeniləmək və dinamik tutmaq üçün 2004-ci ildə gənc idman psikologlarına yer verməyə başladı . 2012-2013-ci illərdə bünyəsində bir çox gənc psixoloq -pedagoga yer vermişdir. İndiki vaxtda bu federasiya hələ aktiv davam etməkdə və idman psixologiyası əlaqədar fərqli ölkələrdə fərqli adlarla jurnal nəşr.

 

 

 

 

 

 

** İnside sport psychology, Costas Karageorgis & Peter C.Terry kitabından sitat. Tərcümə: İdman psixologiyası Yrd. Dos Erdal Demir. Nobel yay